توفیق اجباری

"با کاهش روزانه 22 میلیون لیتری در مصرف بنزین از زمان سهمیه بندی تاکنون بیش از 6 میلیارد دلار در مصرف بنزین صرفه جویی شده است " این خبر را حدود یک هفته پیش نوذری (وزیر نفت) اعلام کرد.
98 درصد بنزین کشور در بخش حمل و نقل مصرف می شود به همین دلیل هرگونه تصمیم در مورد این کالای با ارزش می تواند بر تمامی بخش های اقتصادی و حتی در بسیاری از بخش های غیر اقتصادی یک شهر تاثیرگذار باشد . بعد از صادر شدن کارت های هوشمند و توزیع آن بین مالکان خودروها ، سهمیه بندی بنزین از 6 تیر 1386 آغاز شد . اکنون و بعد از گذشت حدود 20 ماه از این طرح جنجال برانگیز ابهامات بسیاری در مورد چرایی اجرای این طرح در میان مردم وجود دارد :

- چرا در کشوری که سرشار از منابع نفت و گاز است باید سهمیه بندی صورت بگیرد؟ (یا به قول بعضی راننده ها ما که روی نفت و گاز خوابیدیم دیگه چرا؟ )
- به چه دلیل باید چندین وزارتخانه زمان باارزش خود را صرف اجرای این طرح نمایند؟
- چه اصراری وجود دارد که خودروها گازسوز شوند و این کار چه فایده ای دارد؟
- مگر با سهمیه بندی بنزین چه مقدار صرفه جویی می شود که میلیون ها تومان صرف هزینه برای نصب هزاران دستگاههای کارت خوان در پمپ بنزین ها شده است؟
- گازسوز کردن خودروها چه مزایایی دارد که میلیاردها تومان صرف احداث جایگاههای گاز در سطح کشور میشود؟
- آیا سهمیه بندی بنزین تاثیری بر بهبود حمل و نقل شهری خواهد داشت ؟
- مگر کشورهای دیگر بنزین مصرف نمی کنند پس چرا آنها طرحی به نام سهمیه بندی اجرا نکرده اند؟
و دهها سوال دیگر ...

همانگونه که گفته شد بواسطه سهمیه بندی اتفاقات گوناگونی در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در کشور رخ داده است که بد نیست حالا که از تب و تاب اولیه سهمیه بندی فاصله گرفته ایم با نگاهی واقع بینانه به اثرات مختلف آن در زمینه های گوناگون و پاسخ سوالات مطرح شده بیندازیم .

صرفه جویی اقتصادی
شاید مهمترین بهانه دولت برای سهمیه بندی بنزین عامل اقتصادی آن باشد . نگاهی به جراید قبل و مدتی پس از سهمیه بندی این گفته را تایید می کند :
- تولید بنزین به میزان نزدیک به 10.5 میلیون گالن در هر روز، در مقایسه با تقاضای روزانه 18.5 میلیون گالن که منجر به واردات 43% بنزین مصرفی شده است، ایران را به دومین وارد کننده بزرگ بنزین در جهان تبدیل کرده است. تغییر سوخت از بنزین به گاز طبیعی نه تنها بین 3 تا 4 میلیارد دلار ارز ایران را بخاطر سود حاصل از عدم پرداخت یارانه واردات ذخیره می کند ، بلکه باعث می شود که نفت مازاد بیشتری برای فروش در بازارهای جهانی داشته باشد. با صرفه جویی روزانه به میزان 9 میلیون گالن بنزین، توانایی صادرات روزانه 450 هزار بشکه نفت مازاد به ایران می دهد که با قیمت 60 دلار در هر بشکه می تواند بیش از 9 میلیارد دلار در سال ثروت تولید کند.(1)
- تحقیقات متعدد کارشناسان و برنامه‌ریزان کشور تأیید کرده‌اند که اگر روند مصرف بی‌منطق فعلی بنزین تداوم(2)
- بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان بابت یارانه بنزین هزینه می شود که به این ترتیب سهم هر ایرانی با احتساب 70 میلیون جمعیت حدود 140 هزار تومان در سال می شود. از سوی دیگر براساس آمار حدود هفت میلیون خودروی شخصی در کشور وجود دارد که اگر این تعداد خودرو متعلق به هفت میلیون خانوار پنج نفره باشد در واقع حق نیمی از مردم که اغلب محروم ترین اقشار جامعه هستند، نادیده گرفته می شود. (3)
- آمارها نشان می دهد سرانه مصرف بنزین موتور کشور در سال قبل از سهمیه بندی 357لیتر (روزانه حدود یک لیتر) بوده که این میزان مصرف 2برابر متوسط جهانی، 32برابر پاکستان، 7برابر ترکیه و 8برابر مصر است. طبق آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ارز اختصاص یافته برای واردات بنزین با 10 برابر افزایش از 500 هزار دلار درسال 80 به 5 میلیارد و 400 میلیون دلار در سال قبل از سهمیه بندی رسیده است. مبلغ کل یارانه بنزین استان های کشور درسال قبل از سهمیه بندی 66 میلیارد و 42 میلیون ریال بود که استان تهران با داشتن 15 درصد جمعیت کشور و اختصاص 23 درصد بیشترین یارانه بنزین و استان خراسان شمالی با 1/1 درصد جمعیت کشور با اختصاص 6/0 درصد یارانه کمترین میزان یارانه بنزین موتور کشور را به خود اختصاص دادند. استان تهران 40 برابر استان خراسان شمالی یارانه بنزین داشته است.
- ایران پس از ترکمنستان، عراق و ونزوئلا چهارمین کشوری است که ارزانترین بنزین را عرضه می کند و این درحالی است که گران ترین بنزین های جهان در انگلیس، نروژ، هلند و ایسلند توزیع می شود.
- قیمت هر لیتر بنزین در ایران (80تومان) از آب معدنی (250تومان) بسیار کمتر است ! (4)
- اگر استفاده از کارت هوشمند سوخت تنها موجب کاهش یک درصد در مصرف بنزین شود، ارزش اقتصادی آن معادل بنزین تولیدی یک پالایشگاه 200هزار بشکه‌ای خواهد بود. در حال حاضر متوسط میزان مصرف سوخت در ناوگان خودروهای کشور چیزی بیش از 12لیتر در هر 100کیلومتر است که در حدود دو تا دو و نیم برابر استانداردهای روز دنیاست. (5)

ادامه دارد

طرحی برای شکست تحریم های اقتصادی، مرکز بررسی امنیت جهانی آمریکا، سایت ستاد تبصره 13

سهمیه بندی بنزین علاج مصرف بی رویه سوخت – روزنامه کیهان 4-2-85
4-گزارش خبری – تحلیلی درباره قصه ناتمام بنزین – روزنامه کیهان 3-2-86
5-کارت هوشمند ابزار قدرتمند مدیریت توزیع سوخت – منیره شاه حسینی ، شبکه اطلاع رسانی شانا