برنامه پنجم توسعه و آمایش سرزمین

مقوله آمایش سرزمین به رغم فراز و نشیب ها از پشتوانه های مستحکم قانونی در نظام برنامه ریزی کشور برخوردار می باشد و اکنون چگونگی رفع موانع و بسترسازی مناسب برای اجرای آن در برنامه پنجم توسعه مورد توجه برنامه ریزان و مسوولان کشور است.

آمایش سرزمین به تبع از تحولات سیاسی ،اجتماعی و اقتصادی همواره با فراز و فرودهایی همراه بوده و اکنون که در آستانه برنامه پنجم توسعه هستیم ،نظام برنامه ریزی کشور با تشکیل "کمیسیون برنامه ریزی فضایی و توسعه منطقه ای " در ساختار نظام برنامه ریزی برنامه پنجم تلاش گسترده ای را در قالب کمیسیون های تخصصی آمایش سرزمین ،توسعه منطقه ای و پایداری محیطی برای ریشه یابی و رفع تنگناهای فراروی توسعه فضایی و ایجاد عدالت سرزمینی سامان داده است .

در بررسی ریشه لغت آمایش با توجه به مفهوم علمی آن و در جهت سازماندهی فضا ، مجموعه فعالیت هایی صورت خواهد گرفت که به نوعی در معانی مختلف مصدر "‌آمودن " مستتر است . آمودن همانطور که در لغت نامه ها آمده است ، معنای مستعد کردن ،‌آمیختن و ... را می دهد. اما در حیطه برنامه ریزی ، آمایش سرزمین دلالت بر اقدام هایی دارد که به طور گسترده توسط بخش عمومی بکار گرفته می شود تا آینده توزیع فعالیت ها و سکونتگاه ها را در فضا تحت تاثیر قرار دهد .
این اقدام ها با هدف ایجاد یک سازمان فضایی عقلایی از کاربری های مختلف سرزمین و ایجاد پیوندهای بیشتر بین این کاربری ها ، متوازن ساختن توسعه با الزام های حفاظت از محیط زیست ، دستیابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی مورد نظر دولت ها صورت می گیرد .
ایران دارای بیش از 60 سال سابقه رسمی برنامه ریزی است و این امر در طول این مدت به تبعیت از شرایط اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی همواره با تغییرات و دگرگونی هایی همراه بوده است .
برنامه آمایش سرزمین درحالی که همزمان یک انضباط علمی ،ابزاری اداری و چارچوبی برای سیاست گذاری فضایی محسوب می شود ،رویکردی چند انضباطی و جامع برای نیل به توسعه فضایی مبتنی بر سازمان فضایی متوازن حاکم بر راهبردهای کلی توزیع جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین است .
برنامه آمایش سرزمین بر خلاف برنامه ریزی بخشی که به طور عمده بر بعد کمی پدیده ها تاکید دارد ،با شناخت جغرافیای کنونی فعالیت ها و تصمیم گیری درباره مکان یابی فعالیت های آینده ،بیشتر به جای کمیت و اعداد با کیفیت و ساختارها سروکار دارد .
آمایش سرزمین دورنگر است .زیرا بازشناسی نتایج منطقی گزینه ها و گرایش های انتخاب شده در این فرآیند در کوتاه و میان مدت ( پنج یا 10 سال ) امکان پذیر نیست .
به طور کلی آمایش سرزمین به عنوان یک سند مدیریت توسعه تصویر سازمان فضایی در مرحله توسعه یافتگی سرزمین بوده که تجسم سند چشم انداز دراز مدت توسعه ملی بر فضای کشور است و چشم انداز کلی توزیع جغرافیایی جمعیت و ترکیب مناسب فعالیت های ناظر بر بهره برداری از سرزمین و تامین نیاز های جمعیت و فعالیت های اقتصادی و اجتماعی را در قلمروی سرزمین مشخص می کند.
آمایش سرزمین از منظر برنامه ریزی ، در ماهیت از سنخ برنامه ریزی فضایی است ، اما هر برنامه ریزی فضایی که یک یا مجموعه ای ویژگی های زیر را نداشته باشد ، آمایشی نخواهد بود .
ویژگی هایی که این برنامه باید دارا باشد از جمله مشارکت جویانه ،جامع نگر ،کل گرا ، هدفمند ،دور نگر ، انعطاف پذیر ، دارای نگرش کیفی و استنتاج فضایی یا جغرافیایی و... می باشد.
در برنامه پنجم توسعه که در سال های 1389 تا 1393 در ایران اجرا می شود ،آمایش سر زمین به عنوان یکی از اساسی ترین برنامه ها مورد توجه تصمیم گیران و برنامه ریزان قرار دارد. در همین راستا اقدام های مهمی صورت گرفته که از آن جمله می توان به ایجاد " شورای آمایش سرزمین " اشاره کرد که به عنوان نهادی بین وزارتخانه ای با هدف نهاد سازی ،ایجاد ساز و کارهای اعمال هماهنگی های عمومی و افقی در سطوح مختلف برنامه ریزی آمایشی و اجرای نظام یکپارچه برنامه ریزی و مدیریت توسعه سرزمین و... عمل خواهد کرد . بدون تردید اجرای صحیح و بموقع برنامه آمایش سرزمین می تواند منشاء خدمات بزرگی در کشور در جهت توسعه فضایی قلمرو ملی باشد.

سعیده عبدالملکی - ایرنا