شهرها همیشه سرزمین‌های دوزخی آهن و فولاد نیستند. نمی‌توان به این خاطر که آنان زندگی انسان‌ها را به یک رؤیای سرد تبدیل کرده‌اند، سرزمین خاکستری دانست. واقعیت این است که شهرها گاهی اوقات سرزمین‌هایی دوست داشتنی هستند.

 اگر آنان نبودند شاید تا به این اندازه جهان دچار تحولات اقتصادی نمی‌شد. شاید انسان به‌دلیل زندگی جدید‌ش و تحول اقتصادی مدیون این سرزمین‌های دوزخی آهن و دود باشد. این یک واقعیت است که شهرها در رشد اقتصادی جهان نقش شگفت انگیزی ایفا کرده‌اند.

می‌توان تخمین زد که در پایان قرن بیستم و در پی انقلاب رنسانس، نیمی از جمعیت جهان شهرنشین شده‌اند و بر تعداد آنها روز به روز افزوده می‌شود.

در واقع شهرها به مراکز جمعیتی کنترل نشدنی تبدیل شده‌اند، که یکی از مزایای‌شان ایجاد اقتصاد نوین است. اقتصادی که تمامی ابعاد زندگی انسان امروز را فرا گرفته. شهرهای بزرگی مانند نیویورک، توکیو، لندن، لس‌‌آنجلس، شیکاگو و... امروزه به‌عنوان بزرگترین قطب‌های اقتصادی جهان برای خود نامی جسته‌اند.

 این شهرها تنها به خاطر مساحت و جمعیت، حیرت‌آور نیستند،بلکه این شهرها به خاطر داشتن اقتصاد پویا و باز و همچنین به‌کارگیری شیوه‌های جدید تولید به‌عنوان مراکزی قلمداد می‌شوند که نبض اقتصاد جهان در دست آنان است. آنان با جمعیت انبوه و فعالیت مداوم نیروی کار سعی در بالا بردن اقتصاد خود دارند. اما این همه ماجرا نیست.

مؤسسه بین‌المللی محیط زیست و توسعه(IIE) در یک رده بندی، فهرست کاملی از ثروتمندترین شهرهای جهان را ارائه کرده‌است.

چندان عجیب نیست که شهر توکیو با جمعیتی  حدود 35 میلیون نفر در صدر این فهرست قرار دارد. این شهر که تولید ناخالص داخلی آن در حال حاضر در حدود 1191 میلیارد دلار است، به لحاظ جمعیت اولین شهر جهان بوده و به لحاظ مساحت نیز با داشتن حدود 7 هزار کیلومتر مربع در رده دوم جهان قرار دارد. جالب است بدانیم که سرمایه خصوصی که متعلق به شهروندان آن است در حال حاضر در حدود 87.4 میلیارد دلار برآورد شده که بخش کوچکی از سرمایه‌ای است که در این شهر متمرکز شده‌است.

بر این اساس می‌توان گفت که توکیو به‌عنوان ثروتمندترین شهر جهان قرار است تا سال 2020 به رقم حیرت آور 1602 میلیارد دلار ارزش اقتصادی برسد.

در تمام رده‌بندی‌های جهانی 2 شهر بزرگ توکیو و نیویورک در کنار هم قرار گرفته‌اند. این 2 شهر که یکی به خاطر جمعیت زیاد در مقام اول است و دیگری به خاطر مساحت گسترده‌اش در این جایگاه ایستاده است در تمامی بخش‌ها در حال رقابت با هم‌ هستند. در این رده بندی نیز نیویورک به مانند تمامی فهرست‌های منتشر شده پس از توکیو  در جایگاه بعدی قرار دارد. شهر نیویورک در حال حاضر از تولید ناخالص داخلی مبلغی در حدود 1133 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است.

این شهر که با داشتن مساحتی در حدود 8‌هزار و 683 کیلومتر مربع وسیع‌ترین شهر جهان است و به خاطر جمعیت 17میلیون و 800 هزار نفری دومین مقام را در میان شهرهای پرجمعیت به خود اختصاص داده است.

 بر اساس گزارش منتشر شده از سوی مؤسسه بین‌المللی محیط زیست و توسعه قرار است تا سال 2020 نیویورک به تولید ناخالص داخلی 1561دست یابد. توکیو که در این رده در صدر ایستاده است تخمین رشد تولید ناخالص داخلی 2 درصد را تجربه خواهد کرد و نیویورک نیز با رشد 2/2 درصدی تا سال 2020 همراه است. هم اکنون در این ابر شهر که نمادی برای زندگی مدرن است، در حدود 100 میلیارد دلار سرمایه خصوصی وجود داشته اما میزان درآمد ناخالص داخلی این شهر بسیار بیشتر از سرمایه‌ای است که از سوی شهروندان در این شهر در جریان است.

لس‌آنجلس دیگر شهری است که در این رده‌بندی جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. این شهر که به لحاظ مساحت هفتمین شهر جهان بوده و مساحت آن در حدود 4 هزار و 320 کیلومتر مربع است و به‌دلیل جمعیت نیز با داشتن 11 میلیون و 790 هزار نفر در رده چهاردهم جهان قرار دارد، سومین شهری است که تولید ناخالص داخلی آن در مقایسه با سایر شهرها رؤیایی به‌نظر می‌رسد.

 این شهر در حال حاضر با داشتن 639 میلیارد دلار در رده سوم شهرهای جهان قرار دارد و بنا بر پیش‌بینی‌های انجام شده قرار است تا سال 2020 با رشد2.2 درصدی به رقم 886 میلیارد دلار برسد. از سویی سرمایه شهروندان این شهر در حدود 97 میلیارد دلار است که مسلما تا 2020 این رقم نیز تغییر کرده و به بیش از 120 میلیارد دلار خواهد رسید.

پس از لس‌آنجلس، شیکاگو با تولید ناخالص داخلی در حدود 460 میلیارد دلار در سال در جایگاه چهارم قرار دارد که می‌باید در سال 2020 به رقمی در حدود 645 میلیارد دلار برسد. البته این شهر در پیش‌بینی از شهر لندن عقب خواهد افتاد.نکته جالب این است که شهر لندن در حال حاضر با تولید ناخالص داخلی 452 میلیارد دلار در رده ششم جهان ایستاده است و بنا بر پیش‌بینی این شهر به رقم 708 میلیارد دلار خواهد رسید و با 2 پله صعود به مقام چهارمین شهر ثروتمند جهان دست خواهد یافت.

این شهر با جمعیتی در حدود 8 میلیون و 280 هزار نفر و مساحت 1623 کیلومتر مربعی توانسته‌است روند صعودی شگفت‌انگیزی را تجربه کند. در این فهرست، عمده شهرهای اروپایی و آمریکایی در رده بالای جدول قرار دارند. اگرچه نمی‌توان تلاش حیرت آور شهرهای آسیایی را در رشد و توسعه و کسب تولید ناخالص داخلی بیشتر نادیده گرفت.

 از میان 50 شهر ثروتمند جهان که در صدر این فهرست قرار دارند، در حدود 26 شهر متعلق به آمریکا بوده و در حدود 16 شهر از آسیا و 7 شهر نیز اروپایی و یک  شهر از آفریقا بوده‌اند.
در گزارش مؤسسه بین‌المللی محیط زیست و توسعه (IIE) نام شهرهای دیگری نیز به چشم می‌خورد.

 به‌عنوان مثال شهر قاهره که تنها شهر آفریقایی ثروتمندترین شهرهای جهان و در زمره 50 شهر برتر قرار دارد با تولید ناخالص داخلی سالانه 98 میلیارد دلار در رده 45 قرار دارد که این شهر با توجه به مساحت هزار و 295‌کیلومتری در رده 49 جهان و جمعیت 12 میلیون و 200‌هزار نفری در مقام 13 قرار دارد، قرار است تا سال2020 با رشد 5.3درصدی در تولید ارزش افزوده اقتصادی به رقم 212 میلیارد دلار برسد و جایگاه 41 شهر ثروتمند جهان را به خود اختصاص دهد.

اما در این میان تهران نیز مقامی قابل قبول را در میان سایر شهرهای بزرگ جهان به خود اختصاص داده است. اگرچه تهران در این رده‌بندی در زمره 50 شهر ثروتمند جهان قرار ندارد با توجه به درآمدهای فعلی و ارزش افزوده اقتصادی در این شهر نتوانسته است به لحاظ تولید ناخالص داخلی در رده 56 قرار گیرد اما پیش‌بینی‌ها برای رشد این شهر بسیار امیدوارانه به‌نظر می‌رسد.

تهران با مساحت بیش از 700‌کیلومتر مربع، به لحاظ مساحت صد و بیست و پنجمین شهر جهان بوده و با 8 میلیون نفر جمعیت در مقام بیست‌و هشتم  جهان ایستاده است. این شهر در حال حاضر با تولید ناخالص درآمد داخلی سالانه 88 میلیارد دلار در رده 56 جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و همبورگ قرار گرفته است.

این شهر تا سال 2020 با رشد قابل توجه 4.5 درصدی خود را به مقام چهل و نهمین شهر ثروتمند جهان خواهد رساند. در واقع قرار است که  تا سال 1400 شمسی تهران به تولید ناخالص داخلی 172 میلیارد دلار برسد. جالب است بدانیم که در حال حاضر تولید ناخالص داخلی کشور رقمی در حدود 180 میلیارد دلار است و تهران ظرف 14 سال دیگر به تولید ناخالص داخلی حال حاضر کشور خواهد رسید.

این شهر هم اکنون در حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی را داراست و به‌نظر می‌رسد که در سال 2020 همین میزان از درآمدها را به خود اختصاص دهد.درصورتی که این پیش‌بینی محقق شود و تهران با رشد7 پله‌ای خود را به میان50‌شهر ثروتمند جهان بکشاند، بالاتر از شهرهایی چون پترزبورگ روسیه با رشد 4 درصدی، ریاض، دبی، جده و برزیلیا با رشد 5 درصدی قرار خواهد گرفت.

 اگرچه در این فهرست بیشترین رشد تولید درآمد داخلی اغلب در اختیار شهرهای آسیایی خواهد بود و عمده شهرهای اروپایی و آمریکایی رشدی در حدود 2 تا 3 درصد خواهند داشت.

اگر در یک رده بندی بخواهیم شهرهایی ثروتمند جهان را به لحاظ رشد درآمد تا سال 2020 مورد ارزیابی قرار دهیم، مسلما در صدر این فهرست نامی از شهرهای اروپایی و آمریکایی دیده نمی‌شود. همان‌طور که این شهرها در رده‌بندی مربوط به سریع‌الرشدترین شهرهای جهان جایی ندارند.بیشترین میزان رشد درآمد تا سال 2020 مربوط به شهرهای کشور چین است. 2 شهر چوانگ زو و شانگچون با رشد حیرت‌آور 7 درصدی بیشترین میزان رشد درآمد را به خود اختصاص داده‌اند.

 این 2 شهر که به ترتیب هر کدام به درآمدی معادل 42 و 227 میلیارد دلار خواهند رسید رشد شتابناکی را به خود اختصاص داده‌اند که بی‌نظیر است.

باندونگ اندونزی نیز با رشد 6.7درصدی مقام دوم را به خود اختصاص داده است و رقمی که این شهر در سال 2020 به آن خواهد رسید در حدود 69 میلیارد دلار خواهد بود.

اما در این میان شهر پکن چین به همراه شهر هانوی ویتنام با رشد اقتصادی 6/6 درصدی سومین جایگاه را به خود اختصاص خواهند داد و شانگهای چین نیز در کنار شهرهای جاکارتای اندونزی، هوشیمین ویتنام و سورات هند تجربه رشد 6.5درصدی را از آن خود خواهند کرد. در ادامه این فهرست شهر ژیان چین نیز با رشد 6.4 درصدی تا سال 2020 قرار گرفته است.

نکته شگفت انگیز در این رده بندی صعود شهر شانگهای چین است. در واقع این شهر که هم‌اکنون با تولید درآمد ناخالص داخلی 139 میلیاردی به لحاظ ثروت در مقام 32 جهان قرار دارد، با رشد6.5درصدی در سال 2020 با درآمد360 میلیارد دلار  به جایگاه شانزدهمین شهر ثروتمند جهان خواهد رسید.

شاید در نگاه اول این آمار بیانگر جایگاه فعلی و رشد اقتصادی شهرهای مختلف جهان تلقی شود، اما به واقع آنچه در این شهرها مهم جلوه می‌کند، این نکته است که نسبت جمعیت و مساحت هر شهر در تولید درآمد ناخالص داخلی است.

 به عبارتی شهرهایی رشد قابل توجه در تولید ثروت را تجربه می‌کنند که به لحاظ جمعیت زیادتر بوده و همچنین مساحت آنان نیز گسترده باشد. چندان عجیب نیست که در سال‌های آینده و در رده بندی‌های بعدی، ثروتمندترین شهرهای جهان تا سال 2050 شهرهای آسیایی باشند. چرا که چین و هند و بسیاری از کشورهای آسیایی که هم اکنون روند رشد قابل قبولی را در پیش گرفته‌اند در سال‌های نزدیک به‌عنوان ثروتمندترین شهرهای جهان قلمداد شده و جهان کانون جدیدی در انباشت و تولید سرمایه در میان شهرهای مختلف بیابد.

تهران به‌رغم داشتن امکانات و نیروی انسانی فراوان شاید می‌تواند علاوه بر تحقق پیش‌بینی‌ها به روند بهتری دست یابد. هر چند در این میان نقش نهاد‌های مدیریتی شهری چندان بی‌تأثیر نیست.

 شاید تلاش مدیریت شهری تهران در سال‌های اخیر که منجر به رشد3  برابری بودجه‌های عمرانی و زیربنایی شده‌، گامی مهم در این راستا تلقی شود. به عبارتی هر اندازه مدیران شهری در فراهم آوردن امکانات زیر بنایی و کلیدی شهر سرمایه‌گذاری کنند، می‌توانند در تولید درآمد ناخالص داخلی در این شهرها کمک کرده و باعث رونق اقتصادی بیش از پیش شهرها شوند.

عباس ثابتی‌راد