به عبارتی جهان مدرن چنان انسان را در سیطره خود گرفت که خیلی زود انسان صنعتی دست از روستاها شست و به زندگی در شهرها و در میان ساختمان‌های تودرتو عادت کرد و حسرت‌خوار زندگی در کنار طبیعت فراموش‌شده روستاها و مناطق کوچکتر جمعیتی شد.
در واقع این هدیه اجتناب‌ناپذیر تمدنی بود که انسان را به امید رفاه بیشتر و آسایش و امنیتی موهوم در چنگال صنعت گرفتار کرد و امروزه به مانند روزگاری که رمانتیسیزم در جهان غرب رونق داشت انسان نوحه خوان جهانی است که سالها پیش در پیشگاه جهان صنعتی قربانی کرده بود.
امروزه انسان به زندگی در خانه‌ها و آپارتمان‌ها و در ازدحام دود و آهن عادت کرده است و دیگر نشانی از این تصویر تاریخی ندارد. شهرها به مامن و ماوای تمدن جدید تبدیل شده‌اند و در این مسیر مناطق جمعیتی کوچکتر مانند روستاها و دهکده را به نحوه حیرت آوری تحت تاثیر خود قرار داده‌اند و الگوهای زندگی به سبک شهری را در همه جا پراکنده‌اند.
گویی این شیوه زندگی برترین شیوه و استفاده از ابزار و امکانات موجود در شهرها بهترین راه برای زندگی است. این حقیقت انکار‌ناپذیر است که روستاها و دهکده‌ها در تمامی جهان نمونه کوچک شده شهرهایند. انسان‌هایی که در این مناطق زندگی می‌کنند نیز به رغم نزدیکی به طبیعت چنان از ابزار تمدنی جدید بهره می‌گیرند که گویی خود نیز وامدار این میراث جهان صنعتی‌اند.
سازمان جهانی شهرداری‌های جهان در گزارش‌های متعدد خود هر ساله آمار حیرت‌‌آوری از توسعه و گسترش جمعیت شهرنشین در جهان منتشر می‌کند. این سازمان در یکی از این آمارهای منتشر شده با توجه به شاخص‌های مشترک میان شهرهای جهان به پیش بینی توسعه شهری و رشد این پدیده پرداخته است. در واقع این مرکز بر اساس گسترش جمعیت و توسعه مساحت و همچنین با توجه به تولیدات ناخالص شهرها در گزارشی 200 شهر جهان را که تا سال 2020 سرعت بیشتری در توسعه و رشد خواهند داشت معرفی کرده است.
اگرچه این گزارش بیش از هرچیز اشتهای سیری‌ناپذیر انسان‌ها برای ورود به جهان مدرن را نشان می‌دهد، اما در واقع افق روشنی را نیز فرا رویمان قرار می‌دهد. اینکه انسان‌ها با یورش به شهرها و توسعه این مراکز خود را آماده می‌کنند تا هر چه بیشتر از امکانات مظاهر تمدن مدرن بهره ببرند و علاوه بر تاکید بر امر مهاجرت، به مسئولان شهرهای کشورهای مختلف هشدار می‌دهند تا برای مهمانان ناخوانده‌شان در سال‌های آینده امکانات بیشتری فراهم کنند.
این گزارش در واقع هشداری است جدی به مسئولان شهری که پیش‌بینی رشد‌شان تا سال 2020 بر اساس الگوها مشخص شده است.
در صدر شهرهایی که سریعترین رشد به لحاظ جمعیت و مساحت را دارند، شهر «بی‌های» چین قرار دارد. این شهر که در حال حاضر یکی از شهرهای نه چندان بزرگ و توسعه یافته چین است به عنوان پر سرعت‌ترین شهر جهان در توسعه مراکز شهری معرفی شده است. بی‌های چین با رشد حیرت انگیز 10.58 و با اختلافی فاحش در صدر این لیست قرار دارد. در واقع بر اساس این پیش‌بینی، این شهر تا سال 2020 به یکی از بزرگترین شهرهای جهان تبدیل خواهد شد.
در ردیف دوم این فهرست، شهر قاضی‌آباد هند قرار دارد. این شهر با رشد 5.20 درصد دومین شهر جهان به لحاظ سرعت رشد در ایجاد مراکز شهری است.
اما نکته جالب در این گزارش حضور 5 شهر از ایران است. شهرهای کرج، اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد که در زمره کلانشهرهای کشورند در این گزارش به عنوان شهرهایی که تا سال 2020 توسعه قابل توجه خواهند داشت قرار دارند.
شهر کرج در ردیف 83 این فهرست جای گرفته است. این شهر که در حال حاضر جمعیتی حدود 4 میلیون نفر دارد، با رشد 2.59 درصد جلوتر از سایر شهرهای ایران است. کرج همچنین بالاتر از شهرهایی مانند بغداد و شنزن چین و ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی و پرتلند و هیوستون آمریکا قرار دارد.
شهر اصفهان نیز در این لیست جایگاه 128 را به خود اختصاص داده است. این شهر تاریخی اگرچه هم‌اکنون به لحاظ جمعیت شهری در مقام دوم کشور قرار گرفته است، اما با توجه به شاخص‌های موجود و با رشد 2.12 درصد دومین شهر ایران در این فهرست است .
در واقع اصفهان به عنوان شهری تاریخی - مذهبی که سریعترین رشد برای توسعه امکانات و فضاهای شهری را درمیان دیگر شهرهای کشور داراست،معرفی می‌شود.
در ادامه این فهرست و رتبه 155 شهر تبریز با شاخص رشد 1.86 ایستاده است. پس از تبریز شیراز با رشد توسعه 1.85 در جایگاه 156 قرار گرفته است.
در رده‌های پایانی این گزارش که از سوی سازمان بین‌المللی شهرداری جهان منتشر شده است مشهد در رتبه 179 قرار گرفته است. این شهر با رشد 1.64 آخرین شهر ایران در میان 200 شهر در حال توسعه با آهنگ بالا قرار دارد.
نکته جالب و بسیار دارای اهمیت این است که در میان این شهرها از تهران نشانی نیست. این فهرست اگرچه بسیاری از شهرهای مهم و حتی پایتخت‌ها کشورهای مختلف را به لحاظ سرعت توسعه در میان 200 شهر خود اعلام کرده، اما تهران در این فهرست جایی نیافته است.
می‌توان چنین تصور کرد که در سال های آینده تهران چندان توسعه قابل توجهی به لحاظ جمعیت و مساحت نخواهد داشت و از سویی فراهم آوردن امکانات بیشتر و بهتر خدمات شهری به تنهایی نمی‌تواند شاخص توسعه‌ای یک شهر را افزایش دهد.
از سویی تنظیم طرح جامع شهر تهران در واقع این شهر را به ثباتی نسبی رسانده است که امکان توسعه مساحتی و جمعیتی در آن را محدود می‌کند.
اما 5 شهر دیگری که در این فهرست جای گرفته‌اند هم‌اکنون به عنوان شهرهایی که رشد و توسعه خود را به نوعی آغاز کرده‌اند و عوامل بازدارنده یا قوانین سلبی و محدود کننده‌ای نیز بر رشد و توسعه انسانی و جغرافیایی آنان وجود ندارد. از طرفی حضور این 5 شهر کشور، در میان 200 شهر جهان که بیشترین سرعت در رشد و توسعه فضاهای شهری تا سال 2020 را دارا هستند، بیانگر این نکته است که این شهرها در حال حاضر موقعیت مناسبی دارند و در سال های آینده به عنوان شهرهایی که به لحاظ جمعیت و وسعت و همچنین تامین امکانات و خدمات زندگی شهری برای ساکنانشان موفق خواهند بود.
نکته قابل توجه در این گزارش این‌است که کشور هند با داشتن 36 شهر اولین کشوری است که آهنگ توسعه شهرهایش سریع‌تر از سایرین است. پس از آن، چین با داشتن 27 شهر دومین کشوری است که در این فهرست جای دارد.پس از این کشورها ایالات متحده با 12 شهر در جایگاه بعدی قرار دارد.
اگر چه در این گزارش نام کشورهایی مانند پاکستان با 8 شهر و عراق نیز با 3 شهر دیده می‌شوند اما این نکته دارای اهمیت است که کشورهای غربی به واسطه اعمال قوانین محدودکننده کمتر امکانی برای توسعه و رشد شهرهایشان را فراهم آورده اند. از طرفی جمعیت این کشورها بسیار اندک است و اتفاقا بسیاری از آنان با کاهش جمعیت روبه‌رو هستند. بنابراین بدیهی است که از میان کشورهای اروپایی و شهرهایشان در این فهرست نمایندگانی نباشد.
ایالات متحده نیز با داشتن حدود 12 شهر تنها کشور غربی است که به دلیل رشد و توسعه کالبدی و انسانی شهرهایش توانسته است در این فهرست جای گیرد. در واقع این کشور هنوز هم در حال تشکیل شهرهایی بزرگ و با جمعیت زیاد است و در این راه نیز تلاشی برای محدود کردن و اعمال قوانین بازدارنده ندارد.
یکی از مهمترین نکاتی که در پی ارائه این گزارش مورد اهمیت است این است که شهرهایی که در صدر این لیست قرار دارند بیش از پیش باید خود را آماده رویارویی با مشکلات و مسائل ناشی از توسعه روزافزون جمعیت و مساحت کنند.
در واقع این گزارش هشداری است به تمام مدیران شهری که در این فهرست جای گرفته‌اند تا برای سال 2020 این پیش بینی خود را آماده کنند.
عباس ثابتی‌راد
