محله های قدیمی شهر مشهد (3)
بالا خیابان و پایین خیابان مشهد
تا اوایل سالهای دهه 1300 ش مشهد فقط دارای یک خیابان به صورت چهارباغ از غرب به شرق شهر بود که به فرمان شاه‌عباس بزرگ هم زمان با صحن عتیق صفوی به صورت چهارباغی با چهارردیف از درختان و نهر آبی در وسط احداث شده بود . ضلع غربی آن ، بالا خیابان یا خیابان علیا نامیده میشد که از کوچه باغ عنبر فعلی مقابل بانک سپه شروع میشد و تا بست بالا خیابان و صحن عتیق صفوی یا صحن انقلاب ادامه داشت و ضلع شرقی آن از بست پایین خیابان به سمت شرق تا محل پنج راه فعلی امتداد داشت و پایان خیابان یا خیابان سفلی می گفتند.این خیابان چهارباغ یا در اصطلاح امروز بلوار سراسری، مشهد را به بخش شمالی شامل محلات نوغان، ملک،باغ‌عنبر،سراب،سرشور،عیدگاه و محله جدیدها تقسیم می‌کرد و محدوده آباد آن کمی پایین‌تر از کوچه باغ‌عنبر شامل محلات سراب،چهارباغ،وسرشور بود....ادامه بالا خیابان به سمت دروازه قوچان گذرگاه و معبر بی‌قواره‌ای بود و نهر خیابان از وسط آن می‌گذشت که در دو طرف آن باغات و کاروانسراها بود.باروی شهر و دروازه بالاخیابان بعد از خیابان رضوی‌ها و نرسیده به دروازه قوچان در حوالی مسجد حیدری‌ها قرار داشت.در پایین خیابان و در محل زیرگذر پنجراه فعلی شهر تمام میشد و تمامی محوطه پنجراه و پارک وحدت قبلاً قبرستان و کوره‌های آجر و آهک‌پزی بود که بعدها در سال 1350 به پارک تبدیل گردید در قسمت دیگر محوطه پنجراه پایین خیابان نیز مال دارها و دواب بارکش شهری و پشته بته‌فروشان و هیزم‌شکنان اجتماع می کردند.
منبع:تاریخ‌مشهدالرضا،مولف احمدماهوان،چاپ شاهین،مهر83
ارگ
مرکز حکومت نشین مشهد تا اوائل دوره قاجاریه در چهارباغ بوده و ارگ در آن ازمنه به منزله قلعه نظامی محسوب می‌شده است . از اوائل دوره قاجاریه ، مخصوصاً زمان فتحعلیشاه و حکومت محمدولی میرزا ( درخراسان ) عمارت ارگ بنا شده است . در سال 1293 ق حاجی ظهیرالدوله دارالحکومه عالی در ارگ مشهد مقدس بنا نمود که منظور ظاهراً مرمت عمارت محمد ولی میرزا ، یا بنیان عمارت جدیدی بوده است . قبل از 1307 خورشیدی زمان ایالت قوام السلطنه قسمتی از آن ساختمان شد. صاحب روضه‌الصفای ناصری راجع به ارگ می‌نویسد : ارگ در یک طرف شهر افتاده ، دیوار ارگ میانه مغرب و شمال 400 ذرع ، و تمام اطراف ارگ 1246 ذرع است و 32 برج دارد .
اما اکنون ادامه مطلب...
شهرنگار: کدخدا(سه شنبه 89/3/4 :: ساعت 9:5 صبح)
مساحت محدوده شهر مشهد : 29هزار هکتار
رییس شورای اسلامی شهر مشهد خوستار پیگیری مجدانه مسوولان استانی در خصوص مانع محدود شدن شهر مشهد شد.
به گزارش روابط عمومی و بین الملل شهرداری مشهد، سید محمد طباطبایی، در مراسم افتتاح پروژه نشانه گذاری محدوده شهر مشهد افزود: برای جلوگیری از سوءاستفاده برخی از زمین خواران و متخلفان در واگذاری غیر قانونی اراضی خارج از شهر، به مهاجران و حاشیه نشینان پروژه نشانه گذاری محدوده شهر مشهد اجرا شد.
وی انجام نشانه گذاری های مشخص برای تعیین محدوده شهر مشهد را مهم ارزیابی کرد و افزود: باید سایر ارگان های دولتی با شهرداری برای هر چه بهتر اجرا شدن این پروژه همکاری کنند.
در ادامه مراسم، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد به مصوبه سال 84 مبنی بر جلوگیری از پراکندگی زمینهای اطراف شهرها اشاره کرد و گفت: طبق این مصوبه، یکی از وظایف مشخص شده برای شهرداریها تعیین مرز محدوده و حریم شهرها بود که این امر میتواند یا از طریق احداث نشانه های خاص و یا در نظر گرفتن عوارض زمین به عنوان محدوده و حریم انجام شود.
محمد هادی جاوید اظهار داشت: 96 نقطه به عنوان محدوده و 60 نقطه نیز به عنوان حریم شهر مشهد را، سازمان مسکن و شهرسازی به شهرداری ابلاغ کرد که بر آن اساس نسبت به احداث نشانه های آن اقدام شود.
وی طول خط محدوده شهر مشهد را 91 کیلومتر و مساحت آن را حدود 29 هزار هکتار ذکر کرد و افزود: حریم مشهد نیز 115 کیلومتر و مساحت آن 55هزار هکتار میباشد.
گفتنی است: در پایان این مراسم با حضور برخی از مسوولان شهری مشهد نخستین نشانه تعیین مرز محدوده شهر مشهد به صورت نمادین در تقاطع خیابان مهدی و جاده قوچان احداث شد.
سایت شهرداری مشهد
به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری، اولین نقشه جامع شهر مشهد به تفکیک مناطق، نواحی و محلات کلانشهر مشهد تهیه شد.
این نقشه شهری پیرو سیاست‌های کلان شهرداری مشهد در خصوص اداره شهر با محوریت محلات با رویکرد نیل به توسعه اجتماعی که زمینه ساز تفکیک هر منطقه شهرداری به نواحی و محلات میباشد، تهیه شده است.
در این نقشه محدوده کلانشهر مشهد تعیین گردیده و همچنین حدود مناطق سیزده‌گانه و نواحی و محلات آنها به تفکیک مشخص شده است.
در این خصوص کریمی -مدیر مناطق شهرداری مشهد- به خبرنگار ما گفت: در حال حاضر مناطق شهرداری مشهد به سمت ناحیه محوری سوق یافته‌اند و در قدم بعدی، تقویت هویت محله های شهری به محوریت مساجد در دستورکاراست که موجب تعامل حسنه هر چه بیشتر میان شهروندان و شهرداری خواهد بود.
گفتنی است براساس کارشناسی انجام شده 140محله در سطح شهر مشهد شناسایی گردیده است.
برای دیدن این نقشه اینجا را کلیک کنید.
حلقه مفقوده شهر مشهد غفلت از طرح تفصیلی و طرح جامع است
بسیاری از ناهنجاری های شهر مشهد و گسترش پدیده حاشیه نشینی در آن به اجرا نشدن و یا نبود طرح های جامع و تفصیلی بازمی گردد. کارشناسان معتقدند امروز اگر شاهد گسترش افقی این کلان شهر و رویش قارچ گونه شهرک های اقماری در گوشه و کنار این کلان شهر هستیم علت اصلی آن به فراموشی سپردن طرح اصلی جامع شهر مشهد و تغییرات و بازنگری های پیاپی در طرح تفصیلی مشهد مقدس است.
در حالی که طرح های جامع و تفصیلی می تواند الگو و ملاک توسعه و شهرسازی باشد متاسفانه سالهای زیادی است که سلیقه ای عمل کردن متولیان شهرسازی در شهر بزرگی چون مشهد، رهاورد و پیامدهای منفی بسیاری را به ارمغان آورده و این چندگانگی ها صدای مردم را نیز درآورده است.
اعتراضات منطقه
یکی از شهروندان مشهدی اظهار داشت : قطعه زمینی را در یکی از مناطق شهر مشهد سال ها قبل خریداری کرده ام و مدت زمانی طولانی است که دنبال اخذ مجوزهای قانونی برای احداث سرپناه در این زمین هستم ولی شهرداری می گوید، برای این اراضی طرح تهیه نشده است.
وی افزود: این در حالی است که در اطراف این زمین، شهرداری کارگاه ساخته است و افراد دیگری نیز ساخت و سازهای مسکونی انجام داده اندادامه مطلب...
شهرنگار: مهران منصوری(شنبه 87/6/30 :: ساعت 4:21 صبح)
ساخت شهر تمدن ها در مشهد
پروژه بین‌المللی شهر تمدن‌ها با 120 آلمان بین‌المللی در مقیاس و اندازه‌های دیدگاهی و یا نزدیک به واقعی در مشهد اجرا می‌شود.
این پروژه قرار است با سرمایه‌گذاری یک شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری چینی به نام هانلنگ " Hanlongو مشارکت طرف ایرانی با توجه به شرایط خاص و جذابیت‌های بالای گردشگری شهر مشهد ایجاد شود.
مدیر عامل شرکت ایرانی اجراکننده پروژه روز چهارشنبه در دیدار با استاندار خراسان رضوی گفت:قرارداد اجرای این پروژه از هشت ماه پیش با مسوولان و سرمایه‌گذاران ایرانی و چینی منعقد شد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، بهروز امامی افزود:تا کنون مطالعات فیزیکی مقدماتی طرح انجام و ارائه شده است.
وی گفت:شهر تمدن‌ها در زمینی به مساحت 120هکتار و در دو فاز با مجموع یکهزار و 200میلیارد ریال اعتبار ساخته می‌شود که 40درصد از سرمایه مورد نیاز این پروژه توسط شرکت ایرانی و 60درصد بقیه توسط طرف چینی تامین خواهد شد. ادامه مطلب...
شهرنگار: مهران منصوری(شنبه 87/6/23 :: ساعت 2:7 صبح)
توصیف میدان فردوسی مشهد 
روند شکل گیری محدوده در گذر تاریخ:
با توجه به گسترش شرقی – غربی شهر مشهد (بعلت وجود کوهستانی بودن جبهه شمالی و جنوبی و عدم قابلیت در جبهه شرقی شهر به خاطر زمینهای کشاورزی) محدوده مورد مطالعه در زمانی از تاریخ شهر مشهد، دروازه پایانی مشهد محسوب می شده است. بر طبق مطالعات صورت گرفته در سال 950 ه ق به دستور شاه طهماسب حصار دوم شهر مشهد پیرامون شهر کشیده شد. با کشیدن این حصار منطقه مورد مطالعه همچنان در خارج شهر محسوب می شد زیرا محدوده از طرف غرب به میدان توحید امروزی ختم می گردید
حد فاصل سالهای 1305 ه ش تا 1312 ه ش، یعنی در عرض زمان کمتر از 7 سال که مقارن با تاج گذاری رضاشاه و سفر او به مشهد جهت افتتاح کنگره بین المللی هزاره فردوسی بود مهر (ماه سال 1312) شهر و به تبع محدوده مورد مطالعه دگرگون گشت در این میان می‌توان به احداث خیابانهایی چون خیابان پهلوی (ارگ) اشاره نمود. کم کم محدوده مورد مطالعه در منتهی الیه مشهد قرار گرفت. وجود میدان فردوسی به عنوان ورودی شهر از قسمت جاده شمالی و همچنین یکی از دورازه های اصلی غربی، در آن دوران مطرح گردید. به علت دور شدن از بافت مرکزی بافت جدید مشهد به سمت کاربری های مسکونی سوق داده می شد.
کم کم و با گسترش بیشتر مشهد در زمان محمدرضا شاه پهلوی، قسمتی به مشهد اضافه شد که شهر جدید نام گرفت. امروزه با وجود گذشت سالیان متمادی منطقه سجاد همچنان به شهر جدید معروف می باشد. هر چند که گسترش مشهد از منطقه سجاد هم فراتر رفته است. در شروع دوره چهارم گسترش شهر مشهد، میدان فردوسی از حالت مبدا ورود خارج می شود و بعنوان یکی از شاخصه های اصلی شهر مشهد در داخل شهر مطرح می گردد.
ادامه مطلب...
شهرنگار: مهران منصوری(دوشنبه 87/5/28 :: ساعت 2:4 صبح)
محله های قدیمی شهر مشهد (2)
بالا خیابان
بالاخیابان جزء محلات بزرگ شهر محسوب و تا اوایل سالهای 1300 ش مشهد تنها دارای دو خیابان شرقی و غربی بود بنام بالاخیابان یا خیابان علیا که از فلکه دروازه قوچان شروع می شد و تا بست بالا یا بست علیا و صحن عتیق (صحن انقلاب) ادامه داشت . و پایین خیابان (ته خیابون در لفض عامیانه مردم ) که از بست پایین یا بست سفلی به سمت شرقی تا محل پنج راه پایین خیابان فعلی امتداد داشت .این خیابان سراسری "شهر مشهد" را به دو بخش شمالی یا پشت به حضرت شامل محلات قبرمیر،نوغان،قتلگاه،ته پل محله ، آب میرزا و بخش جنوبی یا رو به حضرت شامل محلات باغ عنبر ، سراب، چهارباغ ،ملک،کوچه ارگ، سرشور،عیدگاه و جدیدها تقسیم می کرد و آبادانی شهر مشهد تا قبل از توسعه و خیابان کشی های جدید بر محور و امتداد همین خیابان بود که محدوده آباد آن کمی پایین تر از میدان شهدا در کوچه باغ عنبر فعلی شروع و از قسمت شرقی به پنج راه پایین خیابان تمام میشد.
از کوچه باغ عنبر به بالا آبادی و رونق چندانی وجود نداشت امتداد بالاخیابان به سمت بالا یا غرب تا دروزاه قوچان فعلی گذرگاه و معبر بی‌قواره ای بود که در بعضی نقاط از عرض فعلی خیابان پهن‌تر و در برخی محل‌ها باریکتر بوده و نهر آب خیابان به صورت جوی فاقد دیواره جانبی از آن عبور می کرد که در اطراف آن کاروانسراهای بزرگ محل نگهداری اسب، شتر و کارگاههای دباغی ، صباغی ،انبارهای غله و بوجاری بود.
پایین خیابان
محله پایین خیابان همان امتداد محور عمده ارتباطی شهر از بست پایین حرم مطهر حضرت رضا(ع) تا پنجراه ته خیابان (پایین خیابان ) است که طول آن 884 متر بوده است بر اساس برآوردهای انجام گرفته این محله دارای 1585 خانوار جمعیت 1288 دربند مغازه بوده است حدود 12 کاروانسرا در این محله که عمده در حاشیه پایین خیابان بوده‌اند، قرار داشته است که بخش عمده‌ای از آنها تخریب گردیده‌اند.
ارگ
یکی ازمحلات کوچک ولی با اهمیت از نظر پایگاه اجتماعی – اقتصادی در محدوده بافت قدیم شهر مشهد ، محله ارگ می‌باشدبه علت نزدیکی و مجاورت این محله با بنای مقر حکومتی(ارگ) و سکونت عده‌ای از طبقات بالای جامعه شهری در انی محله با عنوان "محله ارگ" نامگذاری شده است . این محله درجنوب‌غربی شهر مشهد متصل به بنای ارگ بوده و علی‌رغم تخریب بنای ارگ قدیم شهر مشهد ، کوچه‌‌ای به نام کوچه ارگ وجود دارد. در مطلع شمس ذکر شده که "محله ارگ مابین مغرب و جنوب‌شهر واقع و خود ارگ در کنار این محله متصل به باروی شهر است که حصار آن از یک طرف همان حصار شهر است .
ادامه دارد ...
محله های قدیمی شهر مشهد
هسته اولیه شهر مشهد به تدریج از به هم پیوستن سه کانون یعنی شهرک نوقان ، قریه سناباد و مجموعه حرم مطهر حضرت رضا(ع) به وجود آمده است . حرم مطهر در میانه دو کانون دیگر با فاصله تقریبی 5/1 کیلومتر قرارداشته،شهرک نوقان در ابتدای شکل گیری هسته اولیه شهر نسبت به دوکانون دیگر از اعتبار بیشتری برخوردار بوده و در شمال حرم مطهر قرارداشته،"حرم مطهر ابتدا درباغی که مقر کاخ باشکوه والی خراسان به نام حمیدبن قحطبه الطاعی بوده ، قرارداشته که اکنون عمارت آستانه مقدسه است.
کانونهای عمده سکونتی قریه سناباد دو شهرک نوقان بودند ودر مراحل اولیه شکل گیری شهر به تدریج مسیر این کانونهای جمعیتی تا حرم مطهر به شکل طولی به کاربری مسکونی تبدیل شدند به ویژه مسیر سناباد به حرم که علاوه بر راه زیارتی بر کانال آبیاری اراضی پیرامون نیز بود. همزمان با رشد تدریجی شهر مسیرراههای کاروانی منتهی به حرم به ویژه مسیر دروازه قوچان در شمال غربی و پایین خیابان در شرق نیز اشغال شد. و در نتیجه پتانسیل کانونهای نوقان و سناباد در مقایسه با هسته زیارتی کاهش و رشد فیزیکی شهر تحت تاثیر کانون مذهبی و راههای کاروان رو قرارگرفت .
درواقع محورهای ارتباطی همزمان نقش های اقتصادی و عبوری را ایفا می کردند این وضعیت در دوره شاه عباس کبیر به منتهی درجه رسید و خیابان بالاخیابان (حرم تا دروازه قوچان) و پایین خیابان (حرم تا پنجراه ته خیابان) تعریض گردیدند و به تدریج محلات شهر در پیرامون کانونهای اولیه (نوقان و سناباد) ،دروازه های شهر و مسیرهای ارتباطی شکل گرفت .که علاوه بر عوامل مذکور مسایل قومی ،زبانی ،منشاء سکونت اولیه و مذهب در شکل دهی محلات شهر نقش عمده ای را ایفا کردند.
علی رغم برخی اختلافات بین مفسران بر سر تعداد محلات مشهد به طوری که فریزرتاجرانگلیسی درسال1821میلادی تعدادمحلات شهر مشهد را 32 و صنیع الدوله در مطلع الشمس 1302 تعداد محلات بزرگ را 9 و کوچک 10 مورد ذکر می کند .زین العابدین ابن محمدولی میرزا که در زمان ناصر الدین شاه قاجار و حکمرانی رکن الدوله به مشهد آمده و سکنه مشهد رضوی را سرشماری کرده از 6 محله به اسم سراب،سرشور،عیدگاه،پایین خیابان ،نوقان،بالاخیابان نام برده است.
محلات بزرگ : خیابان علیا(بالا خیابان )، خیابان سفلی (پایین خیابان )، سراب ، چهارباغ ، عیدگاه و نوقان
محلات کوچک: پاچنار،ارگ ، سرسوق،سرحوضان،جدیدها ، سرویها، تپ‌المحله ، غیرشمارها(سیاهان)،کشمیریها،چاه‌نو
یک سوم جمعیت مشهد حاشیه نشین هستند
مدیر بافت های فرسوده و حاشیه شهر و نظارت بر عملکرد مهندسین ناظر شهرداری مشهد ظهر یک شنبه در گفت وگو با خبرنگاران گفت: شهر مشهد بالاترین میزان حاشیه نشینی را در کل کشور دارد و رتبه اول را به خود اختصاص داده است. مهندس «سعید اکبریان» افزود: براساس آمار رسمی جمعیت حاشیه نشین در کشور 7 میلیون نفر هستند.
وی با اشاره به این که جمعیت حاشیه نشین شهر مشهد از جمعیت 4 استان کشور بیشتر است تصریح کرد: 60 هسته جمعیتی در 3 هزار و 200 هکتار در اطراف شهر مشهد به صورت غیرمجاز ایجاد شده و اراضی این محدوده مستعد توسعه شهری نبوده ولی با ساخت و سازهای غیرمجاز و تصرف افراد به سکونت گاه های غیررسمی تبدیل شده است.وی فقدان خدمات زیرساختی و زیربنایی، وضعیت نامناسب ساختمان ها، مقاوم نبودن سازه ها، نامشخص بودن وضعیت مالکیت و تصرف افراد، تغییر کاربری و غیرمسکونی بودن محله ها را از جمله مهم ترین مشکلات حاشیه شهر مشهد دانست.
وی با یادآوری این مهم که مسئله حاشیه نشینی یک موضوع ملی و دارای مشکلات و ابعاد پیچیده ای است اظهار داشت: برای جلوگیری از توسعه حاشیه نشینی و مدیریت حاشیه ها حتما باید یک تصمیم ملی در چارچوب سیاست های توسعه منطقه اتخاذ شود
به گفته او حاشیه نشینی شهر مشهد مانع شکل گیری نقش کلان شهری مشهد شده است و هیچ رابطه معناداری بین شهر بزرگ مشهد و شهرهای پیرامونی آن وجود ندارد.مدیر بافت های فرسوده و حاشیه شهر مشهد افزود: یکی از راهکارهای عملی برخورد با موضوع حاشیه نشینی مشهد شناسایی و تیپ بندی ساکنان آن است که در شهر مشهد حاشیه نشینان شامل سه گروه افراد محروم و کم بضاعت، افراد سودجو و دلال و زوج های جوان و نیازمند مسکن هستند. «اکبریان» گفت: افراد مستضعف به سبب ارزانی زمین و تقاضای اشتغال وارد مشهد شده و در زمین های بدون صاحب و مدیریت نشده که اغلب توسط دلالان به صورت غیرمجاز تفکیک شده ساخت و ساز کرده اند و به اعتقاد ما این، معلول حاشیه نشینی است. عده ای هم افراد سودجو هستند که به سبب ارزش افزوده این بافت ها اقدام به تفکیک و خرید و فروش غیرقانونی اراضی می کنند و از طریق بنگاه های غیرمجاز و انتقال یا فروش غیرقانونی، آن ها را به خریداران عرضه می کنند. به گفته وی دسته سوم هم زوج های جوانی هستند که پس از تشکیل خانواده با توجه به نیاز مسکن از مرکز شهر به حاشیه ها مهاجرت کرده و در این نقاط ساکن شده اند.وی با اشاره به وجود 106 هزار واحد مسکونی در حاشیه شهر مشهد گفت: بیش از 95 درصد این بناها فاقد استحکام است و به صورت قولنامه ای خرید و فروش می شود. به گفته وی 75 درصد این املاک زیر 100 مترمربع و 28 درصد زیر 50 مترمربع مساحت دارند در حالی که ملاک ریزدانه بودن مسکن در شهرها 200 مترمربع است.
راهکارهای شهرداری
وی در بیان راهکارهای شهرداری مشهد برای رفع مشکل حاشیه نشینی گفت: یکی از برنامه های شهرداری به عنوان مدعی العموم در مدیریت شهری شناسایی «بزرگ مالکان» است و با توافق و تشویق آن ها سعی می کنیم خودشان حفاظت اراضی را به عهده بگیرند.
وی اداره اوقاف، آستان قدس، برخی دستگاه های دولتی و اشخاص حقیقی را که بیش از 20 هکتار زمین در حاشیه شهر مشهد دارند «بزرگ مالکان» معرفی و تصریح کرد: براساس مصوبه دولت از اراضی بایر در داخل محدوده شهری نیز مالیات اخذ خواهد شد.
وی با اشاره به تدوین لایحه مشارکت های مردمی در احیای بافت های فرسوده گفت: اغلب سکونت گاه های حاشیه مشهد نیز مشمول بافت فرسوده است که برای مقاوم سازی هر واحد مسکونی شهروندان می توانند از مزایا و تسهیلات در نظر گرفته شده استفاده کنند.
